Kỹ năng nói với bệnh nhân về các tình huống xấu (Breaking Bad News)
Trong quá trình thực hành, nhân viên y tế cần chuẩn bị tinh thần để thông báo cho bệnh nhân các tin hay tình huống xấu (ví dụ: nhiễm HIV, bị ung thư, phẫu thuật, tình huống xấu trong ca mổ…). Kỹ năng này rất quan trọng vì thường bệnh nhân có thể sẽ không chấp nhận được các tin xấu này. Và hơn nữa nó có thể ảnh hưởng đến tinh thần, khả năng tuân thủ điều trị của bệnh nhân và đôi khi ảnh hưởng đến mối quan hệ bệnh nhân — bác sỹ lâu dài.
Khi thực hiện việc báo tin xấu cho bệnh nhân, các câu hỏi chúng ta thường đặt ra
Mình sẽ nói gì?
Mình sẽ nói lúc nào?
Mình sẽ nói như thế nào?
Mình phản ứng với thái độ, cảm xúc và băn khoăn của họ thế nào?
Cách tiếp cận với phương pháp SPIKE trong bài viết có thể áp dụng khi nói chuyện với bệnh nhân hoặc thân nhân.
Phương pháp SPIKE
Mở đầu
Chào và giới thiệu bản thân, vị trí công việc.
Ví dụ: Tôi là bác sỹ A, làm việc ở khoa B… Xin hỏi anh có phải là C
Yêu cầu bệnh nhân (một cách lịch sự) xác nhận lại tên tuổi.
Ví dụ: Anh vui lòng đọc lại tên và tuổi hoặc ngày sinh của anh
Nói về mục đích của buổi tư vấn
Ví dụ: Hôm nay tôi gặp anh để cập nhật tình trạng của cha anh.Hỏi bệnh nhân có muốn nghe ý kiến tư vấn từ mình (consent) và giải thích nội dung tư vấn sẽ được bảo mật
Tạo môi trường tư vấn phù hợp (Settings)
Thoải mái, yên tĩnh và riêng tư
Sắp xếp không gian phù hợp (tránh các rào cản vật lý giữa bạn và bệnh nhân)
Hỏi xem họ có muốn ai bên cạnh lúc này khi được bác sỹ thông báo về tin xấu
Ví dụ: Hôm nay anh đến đây với ai?. Có cần tôi mời chị ấy vào với anh trước khi tôi bàn về kết quả?
Đánh giá sự hiểu biết của bệnh nhân với tình trạng (Perception)
Tìm hiểu về các sự kiện liên quan dẫn tới buổi tư vấn hôm nay (Các lần tư vấn trước, xét nghiệm trước đó, nguyên nhân…). Hỏi về một số điều liên quan đã xảy ra trong bệnh sử, triệu chứng, chẩn đoán và các thói quen sinh hoạt ảnh hưởng đến tình trạng hiện tại
Ví dụ: Tại sao ban đầu anh cần làm xét nghiệm này?
Anh có hút thuốc hay uống rượu thường xuyên?
Xác định các câu hỏi hay băn khoăn của họ
Ví dụ: Anh có câu hỏi gì cho tôi về phần này
Xác định những thông tin mà bệnh nhân đã biết hoặc đang mong đợi được thông báo (Ngay cả khi các thông tin và mong đợi này có thể không hợp lý)
Ví dụ: Anh hiểu bao nhiêu về kết quả này
Anh muốn biết gì về vấn đề đó
Hỏi bệnh nhân có muốn nghe kết quả bây giờ không (Invitation)
Kiểm tra xem bệnh nhân muốn nhận kết quả ngay hôm nay không
Ví dụ: Tôi có kết quả ở đây ngay hôm nay, anh/chị có muốn tôi giải thích bây giờ không?
Dùng ngôn ngữ dễ hiểu để truyền tải nội dung (Knowledge)
Sử dụng “Tín hiệu cảnh báo” (warning shot) trước khi thông báo tin xấu
Ví dụ: Như anh đã biết, chúng tôi đã tiến hành lấy mẫu sinh thiết/kiểm tra, và thật không may, kết quả không như chúng tôi mong đợi (dừng ở đây)
Tiếp đến, nói nội dung tin xấu một cách đơn giản
Ví dụ: Xin lỗi khi phải nói với anh điều này, nhưng kết quả từ các xét nghiệm cho thấy anh mắc bệnh ung thư
Trình bày thông tin theo từng nhóm bằng ngôn ngữ đơn giản và rõ ràng để giải thích các khái niệm y học. Đôi lúc nên dừng và im lặng để bệnh nhân xử lý những điều vừa nói
Ví dụ: Thay vì nói phẫu thuật tái tạo dây chằng, ta sẽ nói phẫu thuật dựng lại dây chằng
"Xin lỗi, đây không phải là tin tức mà chúng ta hy vọng, anh A à."
TẠM DỪNG
"Thật không may, u này là do một nguyên nhân nghiêm trọng hơn."
TẠM DỪNG
"Rất tiếc phải nói cho anh biết, nhưng anh đã bị ung thư gan."
TẠM DỪNG cho đến khi bệnh nhân nói hoặc có vẻ sẵn sàng nói lại.
Trả lời các câu hỏi hợp lý, mà không tạo ra hi vọng sai lầm hoặc thông tin sai lệch
Tránh sử dụng thuật ngữ y học (jargon) hoặc ngôn ngữ nói tránh (euphemism). Ung thư là ung thư, chết là chết. Không được có sự mơ hồ khi nói về những kết quả này.
Đảm bảo giọng nói của bạn có sự tôn trọng, ở tốc độ chậm và rõ ràng
Nhận biết cảm xúc của bệnh nhân và thể hiện đồng cảm (Emotions and Empathy)
Nhận biết và phản ứng với cảm xúc của bệnh nhân bằng sự đồng cảm (bằng ngôn ngữ và phi ngôn ngữ). Họ có thể phản ứng rất đa dạng: buồn bã, giận dữ, chối từ, thoái lui, chối bỏ, đổ lỗi …
Ví dụ: Tôi thấy điều này thật sự là một cú sốc lớn đối với anh. Chúng tôi sẽ làm hết mức có thể để hỗ trợ anh
Lập chiến lược và tóm tắt nội dung (Strategy and Summary)
Trình bày kế hoạch tiếp theo cho bệnh nhân (chuyển viện, theo dõi …)
Tóm tắt nội dung và kiểm tra mức độ hiểu vấn đề của bệnh nhân
Làm rõ các hiểu nhầm nếu cần
Tiếp tục hỏi xem họ có muốn ai bên cạnh lúc này để chia sẻ không
Hướng dẫn đến các nguồn thông tin bổ sung (ví dụ: điều dưỡng chuyên khoa, nhóm hỗ trợ), bao gồm cả tài liệu viết (nếu thích hợp)
Kết thúc buổi tư vấn
Cảm ơn bệnh nhân và dành thời gian cho bản thân (đôi lúc tin xấu cũng làm ảnh hưởng cả nhân viên y tế)
Kỹ năng thông báo tin xấu cho bệnh nhân rất quan trọng và cần nhiều thời gian để xây dựng. Nhưng cốt yếu vẫn là cách tiếp cận, lắng nghe tập trung, chia sẻ cảm xúc và đảm bảo bệnh nhân có thể hiểu được các nội dung tư vấn.
Tài liệu tham khảo
https://geekymedics.com/breaking-bad-news/